U IME NARODA

Vrhovni sud, u veću sastavljenom od sudija: Zvezdane Lutovac, predsednika veća, Ivane Rađenović i Vladislave Milićević, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., čiji je punomoćnik Danko Ukropina, advokat iz ..., protiv tuženog Grada Novog Sada, koga zastupa Pravobranilaštvo Grada Novog Sada, radi sticanja bez osnova, odlučujući o reviziji tužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2354/22 od 12.10.2022. godine, u sednici održanoj 20.06.2024. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE revizija tužilje izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2354/22 od 12.10.2022. godine u preinačujućem delu za glavni dug.

ODBACUJE SE revizija tužilje izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2354/22 od 12.10.2022. godine u potvrđujućem delu i u preinačujućem delu za kamatu.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Novom Sadu P 109/21 od 18.04.2022. godine, stavom prvim izreke, utvrđeno je da je povučena tužba u delu zahteva kojim je tužilja tražila da se tuženi obaveže da joj prenese u svojinu stan u centru grada Novog Sada, površine 91 m2, čija dinarska protivvrednost na dan predaje iznosi 12.398.117,00 dinara, i da joj isti preda u posed slobodan od lica i stvari i plaćenim svim troškovima koji su eventualno do tada teretili stan u roku od 15 dana od dana presuđenja ili da tužilji isplati iznos od 12.398.117,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od 12.03.2019. godine do isplate. Stavovima drugim i trećim izreke, delimično je usvojen tužbeni zahtev i obavezan tuženi da tužilji isplati iznos od 1.623.817,04 dinara. Stavom četvrtim izreke, odbijen je tužbeni zahtev za isplatu zakonske zatezne kamate na dosuđeni iznos stavom trećim izreke od 1.623.817,04 dinara, počev od 12.06.1993. godine do isplate. Stavom petim izreke, odbijen je tužbeni zahtev tužilje preko dosuđenog iznosa stavom trećim izreke do traženog iznosa od 2.645.681,03 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od 12.06.1993. godine, do isplate. Stavom šestim izreke, odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove parničnog postupka.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 2354/22 od 12.10.2022. godine, stavom prvim izreke, delimično su usvojene, a delimično odbijene žalbe tužilje izjavljene protiv prvostepene presude u delu kojim je odlučeno o tužbenom zahtevu i troškovima postupka (stavovi drugi do šestog izreke), preinačena je prvostepena presuda tako što je odbijen tužbeni zahtev kojim je predloženo obavezivanje tuženog da tužilji isplati veći iznos od iznosa od 1.299.053,63 dinara do dosuđenog iznosa prvostepenom presudom od 1.623.817,04 dinara i obavezan tuženi da tužilji na dosuđeni iznos glavnice od 1.299.053,63 dinara isplati zakonsku zateznu kamatu od 19.05.2021. godine do isplate, a u preostalom delu prvostepena presuda potvrđena. Stavom drugim izreke, odlučeno je da svaka stranka snosi svoje troškove žalbenog postupka.

Protiv drugostepene presude, tužilja je blagovremeno izjavila reviziju bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja i zpogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu, u smislu člana 408. u vezi člana 403. stav 2 tačka 2. Zakona o parničnom postupku – ZPP („Službeni glasnik RS“, br. 72/2011…10/23), Vrhovni sud je ocenio da je revizija tužilje delimično osnovana, a delimično nedozvoljena.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a na druge bitne povrede odredaba parničnog postupka zbog kojih se revizija može izjaviti se navodima revizije određeno ne ukazuje.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, deda tužilje BB i Opština Novi Sad, čiji je pravni sledbenik tuženi Grad Novi Sad, zaključili su 28.05.1993. godine ugovor o otkupu stana iz društvene svojine (overen pred Opštinskim sudom u Novom Sadu pod brojem Ov 18543/9303 dana 06.1993. godine), koji je imao za predmet otkup 1/2 dela trosobnog stana br. .. u Novom Sadu, u ulici ... br. .. sada ulica ... br. ..), kojim je ugovoreno da se utvrđena kupoprodajna cena za slučaj da kupac otkupnu cenu isplati odjednom umanji za 20 % na osnovu Zakona o stanovanju i Uputstva o načinu utvrđivanja otkupne cene stana (obračun je izvršio JP „Stan“ Novi Sad). Deda tužilje je isplatio umanjenu otkupnu cenu zbog jednokratne uplate u roku i na način predviđen ugovorom. Aneksom 1. ovog ugovora od 11.03.1994. godine (overenim dana 15.03.1994. godine), ugovarači su precizirali predmet otkupa kao stan na drugom spratu (površine 84,67 m2) i sobu na četvrtom spratu (površine 23,01 m2). Deda tužilje je preminuo ...1999. godine. Pravnosnažnim rešenjem o nasleđivanju Opštinskog suda u Novom Sadu od 13.10.2000. godine, na spornom stanu kao vangruntovnom vlasništvu ostavioca od 1/2 dela za naslednika je oglašen otac tužilje VV. Otac tužilje je preminuo ...2011. godine. Pravnosnažnim rešenjem o nasleđivanju Opštinskog suda u Novom Sadu od 24.11.2011. godine, na spornom stanu ( u to vreme upisanom kod RGZ u Listu nepokretnosti .. KO Novi Sad 2) kao vangruntovnom vlasništvu ostavioca od 1/2 dela tužilja je oglašena za naslednika. Na zgradi (u kojoj je predmetni stan), izgrađenoj na kat. parceli .., upisanoj u zk.ul. .. KO Novi Sad 2, kao društvena svojina, bili su upisani kao nosioci prava korišćenja opština Stari Grad u Novom Sadu i GG rođena ..., na ravne delove.

Dana 05.01.1994. godine, DD, ĐĐ i EE podneli su tužbu protiv opštine Novi Sad i više fizičkih lica, među kojima je bio i deda tužilje, radi utvrđenja ništavosti ugovora o otkupu stanova iz društvene svojine u stambenoj zgradi u ulici ... br. ..., koji je Opština Novi Sad zaključila sa tuženim fizičkim licima, kao i radi razvrgnuća imovinske zajednice tužilaca i tužene Opštine Novi Sad. Delimičnom presudom Opštinskog suda u Novom Sadu P 55/94 od 06.04.1994. godine, utvrđeno je da je ništav i da je bez pravne važnosti ugovor o otkupu stana iz društvene svojine 28.05.1993. godine, zaključen između Opštine Novi Sad kao prodavca i dede tužilje BB kao kupca, koja presuda je potvrđena presudom Okružnog suda u Novom Sadu Gž 1916/98 od 29.12.1998. godine. Presudom Vrhovnog suda Srbije Rev 3825/99 od 04.04.2001. godine, odbijene su izjavljene revizije. U nastavku postupka po nepresuđenom delu tužbenog zahteva presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P 7133/10 od 13.06.2012. godine, koja je delimično preinačena presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž 4482/12 od 22.02.2013. godine, razvrgnuta je imovinska zajednica između tužilaca i tuženog Grada Novog Sada, tako što je tužiocima pripala desna polovina zgrade, a tuženom Gradu Novom Sadu leva polovina zgrade, gledajući sa ulice, a predmetni stan utvrđen je kao susvojina tužilaca DD, ĐĐ i EE, sa po 1/3 idealna dela. Dopisom Uprave za imovinsko-pravne poslove i imovinu tuženog Grada Novog Sada od 26.06.2013. godine, obratio se tada već pokojnom BB, obaveštavajući ga da je Grad Novi Sad u obavezi da izvrši povraćaj uplaćenih sredstava po ugovoru koji je oglašen ništavim. U prilogu je dostavljena procena JKP “Informatika„ Novi Sad o visini otkupne cene za 1/2 dela stana na dan donošenja presude Osnovnog suda u Novom Sadu P 7133/10 od 13.06.2012. godine. Dopis su primili podstanari predmetnom stanu. Prema proceni JKP „Informatika“ Novi Sad, na dan 19.05.2021. godine (pogrešno označen datum 12.04.2021. godine) otkupna cena 1/2 dela predmetnog stana iznosi 1.623.817,04 dinara, prema odredbama Zakona o stanovanju, a shodno Zakonu o stanovanju i održavanju zgrada i Uputstvu o načinu utvrđivanja otkupne cene stana.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je delimično usvojio tužbeni zahtev i obavezao tuženog da tužilji isplati iznos od 1.623.817,04 dinara, pozivanjem na odredbe članova 104. stav 1., 210., 214., 371., 366. stav 1. i 369. Zakona o obligacionim odnosima - ZOO, nalazeći da je deo imovine pravnog prethodnika tužilje prešao u imovinu pravnog prethodnika tuženog po pravnom osnovu koji je naknadno otpao. Odbio je tužbeni zahtev za isplatu zakonske zatezne kamate na dosuđeni iznos od 1.623.817,04 dinara od 12.06.1993. godine do isplate, kao i tužbeni zahtev za isplatu preko dosuđenog a do ukupno traženog iznosa od 2.645.681,03 dinara, sa traženom zakonskom zateznom kamatom od 12.06.1993. godine, do isplate. Prigovor zastarelosti potraživanja zahteva za vraćanje glavnice je ocenio neosnovanim iz razloga što je tuženi dopisom od 26.06.2013. godine priznao obavezu vraćanja primljenog iznosa na ime kupoprodajne cene, te se na taj način odrekao zastarelosti u smislu člana 366. ZOO. Stanovište prvostepenog suda je bilo da tužilji pripada novčani iznos koji je adekvatan iznosu koji je njen pravni prethodnik isplatio pravnom prethodniku tuženog na ime otkupne cene predmetnog stana, a to je iznos privilegovane cene za otkup stana u vreme presuđenja. Tu cenu obračunala je JKP „Informatika“ Novi Sad u skladu sa kriterijumima koji su uzeti u obzir prilikom obračunavanja otkupne cene stana, a prema važećim propisima za otkup stana iz društvene svojine u vreme sačinjavanja izveštaja. Međutim, prigovor zastarelosti u odnosu na potraživanje kamate prvostepeni sud je sud ocenio osnovanim jer dopisom od 26.06.2013. godine tuženi nije izričito priznao zastarelost novčanog potraživanja po osnovu kamate i nije se odrekao zastare u tom delu.

Drugostepeni sud je zaključio da se žalbom tuženog osnovano ukazuje da je prilikom odlučivanja o tužbenom zahtevu za vraćanje datog po osnovu koji je otpao prvostepeni sud zanemario utvrđenu činjenicu da je prilikom obračuna otkupne cene stana utvrđena kupoprodajna cena umanjena za 20% zbog jednokratne isplate od strane kupca. Kako je utvrđeno da je otkupna cena stana 1.623.817,04 dinara, imajući u vidu aktuelne prilike prema obračunu JKP „Informatika“ Novi Sad od 19.05.2021. godine, to tužilja osnovano zahteva 80% ovog iznosa, što nominalno predstavlja 1.299.053,63 dinara, koji iznos joj pripada po osnovu vraćanja u pređašnje stanje na osnovu člana 104. stav 1. ZOO prema kojem svaka strana vraća ono što je primila. Ako to nije moguće (kao što je u konkretnom slučaju jer je zbog notorne činjenice da je u vreme isplate kupoprodajne cene postojala hiperinflacija) ima se dati odgovarajuća naknada u novcu prema aktuelnim cenama u vreme odlučivanja. Preko iznosa od 1.299.053,63 dinara do dosuđenog iznosa od 1.623.817,04 dinara tužbeni zahtev je neosnovan zbog čega je prvostepena presuda u tom delu preinačena tako što je odbijen tužbeni zahtev za razliku ovih iznosa. Pored toga, drugostepeni sud je zaključio da se osnovano žalbom tužilje ukazuje da je prvostepeni sud pogrešno ocenio istaknuti prigovor zastarelosti potraživanja kamate kao posledice pogrešnog tumačenja odredbi članova 366. i 369. ZOO po kome bi pismeno priznanje obaveze vraćanja kupoprodajne cene moralo da sadrži izričitu odrednicu o sporednom potraživanju. S toga je zaključio da u konkretnoj situaciji, na osnovu članova 104. i 371. ZOO, tužilji pripada kamata od vremena utvrđivanja visine vrednosti kojim se uspostavlja ekvivalencija davanja što je usledilo u toku parnice dana 19.05.2021. godine (kada je izvršena procena JKP „Informatika“ Novi Sad) do isplate. U preostalom delu tužbeni zahtev za isplatu zakonske zatezne kamate od 12.06.1993. godine do 19.05.2021. godine je neosnovan. Ovo stoga što je presudom Opštinskog suda u Novom Sadu P 55/94 od 06.04.1994. godine utvrđeno da je ništav i da je bez pravne važnosti ugovor o otkupu stana iz društvene svojine 28.05.1993. godine, zaključen između Opštine Novi Sad kao prodavca i dede tužilje BB kao kupca, koja presuda je potvrđena presudom Okružnog suda u Novom Sadu Gž 1916/98 od 29.12.1998. godine, pri čemu su pravni prethodnici tužilje i tužilja bili u posedu stana i izdavali ga podstanarima sve do vremena prijema dopisa ovlašćenog organa tuženog od 26.06.2013. godine (kojim tuženi potvrđuje svoju obavezu da izvrši povraćaj uplaćenih sredstava po ugovoru koji je oglašen ništavim), pri čemu tužilja do 26.06.2013. godine nije tražila vraćanje u pređašnje stanje, koja je posledica ništavosti po odredbi člana 104. stav 1. ZOO.

Na ovako utvrđeno činjenično stanje, pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo kada su zaključili da tuženi ima obavezu da tužilji vrati iznos koji je njen pravni prethodnik platio pravnom prethodniku tuženog na ime otkupne cene predmetnog stana kao pravne posledice utvrđene ništavosti ugovora o otkupu stana, u adekvatnoj visini utvrđenoj prema aktuelnim cenama u vreme odlučivanja na osnovu člana 104. stav 1. ZOO imajući u vidu da je iznos koji je pravni prehodnik tužilje isplatio na ime otkupne cene stana 1993. godine višestruko obezvređen usled hiperinflacije.

Pravilno su nižestepeni sudovi ocenili kao neosnovan istaknuti prigovor zastarelosti potraživanja tužilje za vraćanje datog (glavni dug). Kod utvrđene činjenice da je presuda kojom je utvrđena ništavost ugovora o otkupu stana iz društvene svojine postala pravnosnažna 29.12.1998. godine, a da je dopis tuženog kojim se pravnom prethodniku tužilje nudi povraćaj otkupne cene stana datiran na 26.06.2013. godine, obzirom da tom radnjom tuženog nije došlo do prekida roka zastarelosti u smislu člana 387. ZOO, jer je u momentu slanja dopisa već nastupila zastarelost potraživanja za vraćanje datog po osnovu ništavog pravnog posla istekom 10 godina propisanog članom 371. ovog zakona. Međutim, iz sadržine ovog dopisa proizlazi da je tuženi učinio nespornim da je „u obavezi da izvrši povraćaj uplaćenih sredstava“. Na taj način, po oceni Vrhovnog suda, nakon proteka vremena određenog za zastarelost potraživanja propisanog članom 371. ZOO, tuženi je pismeno priznao zastarelu obavezu prema njenom pravnom prethodniku (što se proteže na njene univerzalne sukcesore), a što se u smislu člana 366. ovog zakona smatra odricanjem od zastarelosti.

I po oceni Vrhovnog suda, tuženi treba da tužilji vrati samo iznos od 1.299.053,63 dinara, koji se dobija kada se iznos od 1.623.817,04 dinara obračunat kao otkupna cena stana od strane JKP „Informatika“ na dan 19.05.2021. godine umanji za iznos od 20%, imajući u vidu da je prilikom obračuna otkupne cene stana utvrđena kupoprodajna cena umnjena za 20% zbog jednokratne isplate od strane kupca. Stoga je, suprotno navodima revizije tužilje, drugostepeni sud pravilno primenio materijalno pravo kada je preinačio prvostepenu presudu u usvajajućem delu (za glavni dug) tako što je odbio tužbeni zahtev za isplatu većeg iznosa od iznosa od 1.299.053,63 dinara do dosuđenog iznosa prvostepenom presudom od 1.623.817,04 dinara.

Ispitujući dozvoljenost revizije izjavljene protiv drugostepene presude u preinačujućem delu za kamatu i u potvrđujućem delu (za glavni dug i za kamatu) u smislu člana 410. stav 2. tačke 4. i 5. u vezi člana 413. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, br. 72/11...10/23), Vrhovni sud je našao da revizija tužilje nije dozvoljena.

Odredbom člana 410. stav 2. tačka 4. ZPP, propisano je da je revizija nedozvoljena ako lice koje je izjavilo reviziju nema pravni interes za podnošenje revizije.

U konkretnom slučaju, nalazeći da potraživanje tužilje nije zastarelo u pogledu zahteva za isplatu kamate na glavni dug drugostepeni sud je pobijanom presudom preinačio prvostepenu presuda u delu kojim je odlučeno o kamati (kojom je u celosti odbijen tužbeni zahtev za isplatu kamate) tako što je tužilji na iznos glavnog duga od 1.299.053,63 dinara dosudio zakonsku zateznu kamatu od 19.05.2021. godine do isplate.

Prilikom ocene dozvoljenosti revizije, Vrhovni sud je imao u vidu da je u konkretnom slučaju pobijanom odlukom preinačena prvostepena presuda i u pogledu odluke o kamati, ali nalazi da u odnosu na takvu odluku nema mesta primeni odredbe člana 403. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku. Naime, navedena odredba može se primeniti samo kada se primenjuje opšti režim dopuštenosti ovog vanrednog pravnog leka, odnosno u slučaju kada se radi o reviziji izjavljenoj protiv pravnosnažne presude u kojoj je pobijani deo pravnosnažne presude ili označena vrednost predmeta spora ispod granične vrednosti za dozvoljenost revizije, ali ne i kada se revizijom pobija odluka o kamati ili o troškovima postupka kao sporednim potraživanjima, odluka u sporovima male vrednosti i parnicama za smetanje državine ili ako je posebnim zakonom propisano da revizija protiv odluke u toj vrsti sporova nije dozvoljena, i po zaključku VKS donetom na sednicama građanskog odeljenja od 10.11. i od 08.12.2015. godine.

Kako je u konkretnom slučaju preinačena prvostepena odluka o kamati, a prema članu 28. stav 1. Zakona o parničnom postupku, kojim je propisano da kada je za utvrđivanje stvarne nadležnosti, prava na izjavljivanje revizije i u drugim slučajevima propisanim u ovom zakonu, merodavna vrednost predmeta spora, kao vrednost predmeta spora se uzima samo vrednost glavnog zahteva, a prema stavu 2. se kamate, ugovorna kazna i ostala sporedna potraživanja, kao i troškovi postupka ne uzimaju u obzir ako ne čine glavni zahtev, što znači da revizija nije dozvoljena u pogledu odluke o kamati, to nema mesta primeni opštih odredbi iz člana 403. stav 2. tačka 2. ZPP o dozvoljenosti revizije u slučaju preinačenja odluke.

Osim toga, preinačenje je bilo u korist tužilje pa za izjavljivanje revizije u ovom delu tužilja nema ni pravni interes jer njeno pravo nije smanjeno.

Odredbom člana 403. stav 3. ZPP, propisano je da revizija nije dozvoljena u imovinsko pravnim sporovima ako vrednost predmeta spora pobijanog dela ne prelazi dinarsku protivvrednost 40.000 evra po srednjem kursu Narodne banke Srbije na dan podnošenja tužbe.

Tužba u ovoj pravnoj stvari radi isplate podneta je 19.03.2018. godine, a vrednost pobijanog (potvrđujućeg) dela je 327.736,41 dinara.

Imajući u vidu da se u konkretnoj pravnoj stvari radi o imovinsko-pravnom sporu u kome se tužbeni zahtev odnosi na novčano potraživanje, u kome vrednost predmeta spora (koja ukupno iznosi 1.623.817,04 dinara) ne prelazi dinarsku protivvrednost 40.000 evra, to je i revizija tužilje nedozvoljena, primenom člana 403. stav 3. ZPP.

Pored toga, nedozvoljena je i revizija tužilje izjavljena protov potvrđujućeg dela odluke za kamatu (za period od 12.06.1993. godine do 19.05.2021. godine) koja ne predstavlja odluku protiv koje se revizija može izjaviti na osnovu člana 28. ZPP.

Iz navedenih razloga, Vrhovni sud je odlučio kao u stavu prvom izreke na osnovu člana 414. stav 1. ZPP, a u stavu drugom izreke na osnovu člana 413. ZPP.

Predsednik veća – sudija

Zvezdana Lutovac, s.r.

Za tačnost otpravka

Zamenik upravitelja pisarnice

Milanka Ranković